Stworzenie na wodach wyłącznej strefy ekonomicznej Polski, Litwy i Szwecji transgranicznego morskiego obszaru chronionego, bezpiecznego i zrównoważonego ekosystemu - oto główny cel projektu BLUE CRESCENT. Jego realizacja będzie możliwa dzięki międzynarodowej współpracy oraz dofinansowaniu w kwocie blisko 160 tysięcy euro. Projektem po stronie UG kieruje dr hab. Maciej Nyka, prof. UG z Wydziału Prawa i Administracji.
Cele i Założenia
Strategia Ochrony Różnorodności Biologicznej UE zakłada objęcie co najmniej 30% obszarów Unii Europejskiej różnymi formami ochrony przyrody. Podobne wartości przyjmuje także, bazując na Konwencji o Różnorodności Biologicznej, Globalny Cel Różnorodności Biologicznej (cel nr 3). Aby wspomóc osiągnięcie poziomu objęcia co najmniej 30% Morza Bałtyckiego obszarami chronionymi, projekt zakłada zwiększenie liczby morskich obszarów chronionych (MPA) w obszarze Południowego Bałtyku. Konieczne jest połączenie istniejących, rozdrobnionych obszarów w jednolitą sieć chronionych terenów, obejmującą współpracę trzech zaangażowanych państw - Polski, Szwecji i Litwy - tworząc spójny, transgraniczny, jednorodnie zarządzany obszar chroniony.
- Tworzenie transgranicznych obszarów chronionych wpisuje się w logikę zasady kompleksowej ochrony środowiska. Oczywistym nonsensem są sytuacje (będące obecnie normą), gdy występowanie granicy państwowej zmienia w sposób radykalny warunki ochrony ekosystemów. Tworzenie morskich obszarów chronionych w porównaniu do obszarów lądowych jest swoistą nowością. Bałtyk jako obszar specjalny, identyfikowany przez liczne konwencje odnoszące się do ochrony środowiska morskiego i do bezpieczeństwa żeglugi, od lat jest akwenem, na którym testowane są nowe rozwiązania prawne dotyczące ochrony środowiska morskiego. W przypadku sukcesu, takie rozwiązania niejednokrotnie są następnie wdrażane do ochrony innych obszarów morskich. Mam nadzieję, że przygotowana w ramach projektu koncepcja transgranicznych morskich obszarów chronionych zostanie wdrożona jako pilotaż obejmujący fragment Bałtyku leżący u zbiegu wyłącznych stref ekonomicznych Polski, Litwy i Szwecji, a następnie stanie się swoistym standardem zarządzania tego rodzaju obszarami - mówi kierownik projektu dr hab. Maciej Nyka, prof. UG.
Wyzwania i problemy
Istotnym problemem obszarów chronionych, zarówno tych na lądzie, jak i morskich, jest brak spójności administracyjnej i brak koordynacji działań ochronnych pomiędzy państwami. Granice administracyjne państw nie pokrywają się z granicami ekosystemów. Często więc ma miejsce sytuacja, w której ekosystem leżący pomiędzy granicami państw w jednym podlega ochronie w określony sposób, a w drugim podlega ochronie innego rodzaju lub nie podlega takiej ochronie w ogóle. Ma to fatalne konsekwencje dla spójności takich ekosystemów, jak i bezpieczeństwa gatunków (w tym gatunków migrujących) w nich występujących.
Działania i metodologia
Projekt BLUE CRESCENT promuje niebieską gospodarkę oraz zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych. W ramach projektu powstanie metodologia tworzenia transgranicznych obszarów chronionych na morzu, obejmująca identyfikację wspólnych siedlisk chronionych, wyznaczanie celów ochrony oraz zgodność ram prawnych trzech zaangażowanych państw. Zaangażowanie partnerów transgranicznych oraz społeczeństwa będzie kluczowe w procesie tworzenia tych obszarów.
Oczekiwane rezultaty
Projekt dostarczy jeden obowiązkowy rezultat - wspólnie opracowane rozwiązanie, które zostanie przyjęte przez sieć instytucji odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne obszarów morskich i ochronę środowiska morskiego na Litwie, w Polsce i Szwecji. Dodatkowo, projekt ustanowi sieć czterech organizacji współpracujących ponad granicami, promując współpracę w ramach zasady poczwórnej helisy.
Współpraca i synergia
Podejście ekosystemowe do zarządzania obszarami morskimi, gromadzenie danych oraz przeprowadzanie badań będą kluczowymi elementami projektu. Współpraca z agencjami rządowymi, społecznościami lokalnymi, organizacjami pozarządowymi oraz przemysłem będzie niezbędna do zrozumienia ekologicznego i biologicznego znaczenia obszaru, co posłuży jako podstawa do zaangażowania interesariuszy ze wszystkich krajów uczestniczących.
Długoterminowe korzyści
Ustanowienie morskiego obszaru chronionego na granicy Polski, Szwecji i Litwy podniesie spójność ochrony obszarowej na Bałtyku. Przygotuje także założenia pod wprowadzenie nowoczesnego instrumentu ochrony środowiska morskiego, które będzie mogło być wykorzystywane na Bałtyku, a także na innych obszarach morskich. Projekt wspomoże także uczestniczące w nim państwa w osiąganiu celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej UE, i wdrażaniu założeń Ramowej Dyrektywy w sprawie Strategii Morskiej (MSFD) i Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD). Wszystkie te instrumenty prawne promują skoordynowane transgranicznie planowanie przestrzenne w celu ochrony ekosystemów morskich.
Innowacyjność i wpływ
Innowacyjny charakter projektu polega na promowaniu stosowania badań naukowych w praktyce oraz dostarczaniu skutecznej metodologii nowym grupom użytkowników w innych krajach. Projekt jest zgodny ze strategią Komisji Europejskiej na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki oraz wytycznymi HELCOM/VASAB dotyczącymi ochrony środowiska morskiego.
Partnerami w projekcie są Administration of Lithuania Minor Protected Areas (Litwa), World Maritime University (Szwecja), Klub ekologiczny „Zvejone” (Litwa) oraz Uniwersytet Gdański. W projekcie uczestniczą także partnerzy stowarzyszeni. Projekt będzie możliwy do realizacji dzięki doskonale dobranemu zespołowi projektowemu oraz uzyskanemu dofinansowaniu w wysokości EUR 159 504,00, z czego EUR 50 000,00 przypada na UG. Projektem po stronie UG kieruje dr hab. Maciej Nyka, prof. UG z Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego i Ochrony Środowiska (KPGPiOŚ) Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Warto odnotować, że jest to już drugi (obok NB-Well) pozyskany przez prof. Nykę i realizowany przez KPGPiOŚ w 2024 roku grant Interreg Południowy-Bałtyk, nakierowany na realizację projektu w zakresie ochrony środowiska morskiego Bałtyku.