Prof. Joanna Izdebska i prof. Leszek Rolbiecki z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Wydziału Biologii wraz ze współpracownikami odkryli dwa nowe, wyjątkowe roztocze z rodziny nużeńcowatych. Na czym polega ich osobliwość? Miridex putorii, zamieszkujący skórę głowy tchórza, to nie tylko nowy gatunek, ale też nowy dla nauki rodzaj. Demodex pusillus jest natomiast jednym z najmniejszych zwierząt na świecie.

Odkrycia dotyczą dwóch gatunków z rodziny Demodecidae (nużeńcowate). Jak podkreślają naukowcy, to roztocz o nietypowym dla tej grupy pajęczaków robakowatym kształcie i silnie skróconych odnóżach, a także mikroskopijnych rozmiarach.

- Roztocz (Acari) to drobne pajęczaki, o zróżnicowanej budowie i trybie życia, ale podobnie jak inne pajęczaki mają cztery pary nóg. Tymczasem u nużeńcowatych są one silnie zredukowane, kikutowate, u stadiów młodocianych prawie niewidoczne – tłumaczy dr hab. Joanna Izdebska, prof. UG z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii. - Wiele roztoczy przypomina małe "pajączki", a nużeńcowate są robakowate, delikatne, zwykle wydłużone, kształtem wpasowujące się w zamieszkiwane mikrosiedliska w obrębie skóry, czy innych struktur/tkanek żywiciela (np. mieszki włosowe, przewody wyprowadzające gruczołów skóry).

Okazuje się, że Miridex putorii Izdebska, Rolbiecki et Rehbein, 2022 to nie tylko nowy gatunek, ale też nowy dla nauki rodzaj (nazwa rodzajowa - Miridex - pochodzi od łacińskiego słowa mirus - osobliwy, niezwykły, dziwny; nazwa gatunkowa - putorii - od putorius, czyli tchórz).  Roztocz ten zamieszkuje skórę głowy tchórza zwyczajnego Mustela putorius.

Jego osobliwą cechą jest ekstremalnie długi narząd kopulacyjny (aedeagus, penis)., zajmujący ponad 50 proc. długości ciała.

- U roztoczy z wielu grup w ogóle nie istnieją takie narządy, wówczas samce do zapłodnienia samicy wykorzystują inne struktury. Np. u kleszczy samiec przenosi nasienie do otworu płciowego samicy przy pomocy swoich narządów gębowych, a samce roztoczy z innych grup wykorzystują zastępcze narządy kopulacyjne (gonopody) lub nawet zostawiają nasienie na podłożu, skąd samice same je pobierają – mówi prof. Joanna Izdebska.

W przypadku Miridex putorii ewenementem jest nie tylko długość narządu kopulacyjnego, ale też jego umiejscowienie – jego ujście jest zlokalizowane z przodu ciała, w rejonie narządów gębowych.

Drugie odkrycie naukowców z UG, Demodex pusillus Izdebska, Cierocka, Rolbiecki et Ciechanowski, 2022 również należy do wyjątkowych. Roztocz jest bowiem jednym z najmniejszych na świecie roztoczy i najprawdopodobniej w ogóle jednym z najmniejszych na świecie zwierząt - samiec osiąga tylko ok. 60 mikrometrów [µm] = 0,06 mm długości.

D. pusillus został odkryty u nietoperza borowca wielkiego Nyctalus noctula, pochodzącego z Polski.

Warto przypomnieć, że prof. Joanna Izdebska oraz prof. Leszek Rolbiecki dokonali opracowania wszystkich znanych na świecie gatunków roztoczy z rodziny Demodecidae, uwzględniającego taksony z tej grupy opisane na przestrzeni 180 lat, wraz z ich rozmieszczeniem geograficznym i występowaniem u żywicieli (publikacja Izdebska i Rolbiecki 2020).