- Uniwersytet Gdański to nie tylko „zwykła” młoda uczelnia publiczna, w której przekazuje się wiedzę i prowadzi badania naukowe, ale to przede wszystkim miejsce, w którym zawsze ważne były idee wolnościowe i wspólnotowe - takimi słowami Rektor Uniwersytetu Gdańskiego prof. Piotr Stepnowski, zainaugurował konferencję „Polska w Unii Europejskiej 2004-2024. Współpraca, osiągnięcia i wyzwania”, zorganizowaną z okazji 20-lecia członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

W tym roku mija 20 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Z okazji tego jubileuszu na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego w dniu 17 maja odbyła się konferencja „Polska w Unii Europejskiej 2004-2024. Współpraca, osiągnięcia i wyzwania”. W wydarzeniu uczestniczyli byli premierzy RP, eksperci i politycy, a także goście honorowi: były Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski oraz obecna Ministra Edukacji Narodowej Barbara Nowacka.

Wydarzenie prowadzili studenci Wydziału Ekonomicznego: Celine Haida i Oskar Kapela, którzy są równolatkami polskiej akcesji do Unii Europejskiej.  

Uroczystość rozpoczęła się od odśpiewania przez Akademicki Chór Uniwersytetu Gdańskiego pod dyrekcją prof. Marcina Tomczaka dwóch hymnów: Rzeczypospolitej Polskiej oraz Unii Europejskiej. Następnie uczestników wydarzenia powitała Dziekan Wydziału Ekonomicznego, dr hab. Monika Bąk, prof. UG.

- Witam Państwa w miejscu nieprzypadkowym. Dla Wydziału Ekonomicznego badania naukowe, ale też działalność dydaktyczna, ekspercka, popularyzatorska w obszarze rozszerzania, pogłębiania integracji europejskiej to nierozerwalna część naszej historii, naszej tożsamości. Już w 1978 roku powstało tu, na naszym wydziale, Centrum Dokumentacji Europejskiej. Kilka lat później, w roku1983, został założony przez prof. Andrzeja Stępniaka pierwszy w Polsce Ośrodek Badań Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, znany później jako Ośrodek Badań Integracji Europejskiej. W 1990 roku z inicjatywy kilkorga pracowników naszego Wydziału powstało pierwsze w Polsce Polskie Stowarzyszenie Badań Wspólnoty Europejskiej PECSA,  istniejące zresztą do dziś. Rok 1993, na ponad 20 lat przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej - Katedra Ekonomiki Integracji Europejskiej kierowana przez panią prof. Annę Zielińską-Głębocką, późniejszą członkinię Rady Polityki Pieniężnej, posłankę na Sejm oraz dzisiejszą naszą prelegentkę, uzyskała status katedry przyznawany przez Komisję Europejską - tymi słowami Dziekan WE otworzyła konferencję. - Na naszym wydziale studiowały i pracowały osoby, które potem wniosły niebagatelny wkład w transformację polskiej gospodarki oraz jej przygotowanie do akcesji europejskiej, jak również osoby, które kształtowały i kształtują obecnie wspólnotę europejską, pracując w jej różnych instytucjach - dodała.

Zgromadzonych gości powitał również Rektor UG prof. Piotr Stepnowski: - Można śmiało powiedzieć, że od powstania Uniwersytetu Gdańskiego w 1970 roku rozwijaliśmy proeuropejskie skrzydła. Wśród naszych naukowców, studentów i absolwentów znaleźć można osobistości niezwykłe. Osobistości tworzące polską historię współczesną, polskie członkostwo w Unii Europejskiej - prezydentów, premierów i wicepremierów, ministrów,  posłów i europosłów, wybitnych finansistów i legislatorów. Dzisiaj mamy ogromną przyjemność gościć ich w murach naszej uczelni, waszej Alma Mater. - mówił Rektor. Podkreślił również wagę przywilejów, jakie daje wspólnotowość europejska: - Także my, w Uniwersytecie Gdańskim, wykorzystaliśmy i wykorzystujemy możliwości finansowe, ale i społeczne, płynące z członkostwa w Unii.  Nasza uczelnia pozyskała dotychczas finansowanie ze środków Unii Europejskiej na poziomie pół miliarda złotych. Bez tych pieniędzy - i to trzeba powiedzieć jasno - nie powstałby najnowocześniejszy w Polsce północnej kampus akademicki, nie mielibyśmy świetnie wyposażonych laboratoriów, których zazdroszczą nam naukowcy z zagranicy, pięknych budynków, w których możemy przekazywać młodzieży wiedzę o prowadzonych tu badaniach na światowym poziomie.

Następnie głos zabrał gość honorowy konferencji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995-2005, Aleksander Kwaśniewski. Prezydent swoje przemówienie rozpoczął od refleksji na temat pokolenia Unii Europejskiej oraz zwrócił się do młodzieży z apelem, by nie traktowali życia w Unii Europejskiej jako oczywistości danej raz na zawsze. Zgromadzeni mieli okazję dowiedzieć się, jak wyglądał proces otrzymania paszportu i wizy w czasach, gdy Polska nie była w Unii Europejskiej, a podróż na Zachód była przywilejem dla nielicznych. Prezydent przybliżył także uczestnikom konferencji historię wejścia Polski do Unii Europejskiej. - Sukces nie był oczywisty. Wielu dziś gotowych jest powiedzieć, że i tak by się tak stało. Otóż nie. Po pierwsze wobec rozszerzenia Unii Europejskiej na zachodzie Europy były poważne opory wyrażane przez istotne środowiska polityczne, intelektualne, dziennikarskie. Dla wielu z nich Europa to był koncept, który wywodzili od czasów karolińskich, który w istocie kończył się na granicach Zjednoczonych Niemiec - mówił Aleksander Kwaśniewski. - To nie było oczywiste. Wymagało kolosalnego wysiłku i jestem wdzięczny wszystkim tym, którzy ten wysiłek podjęli, ale podkreślam raz jeszcze, bo to we współczesnej Polsce jest wręcz niewyobrażalne, sprawa Unii Europejskiej znalazła ponadpartyjne porozumienie - dodał. - Dokonaliśmy wyboru absolutnie słusznego i historycznego, bo wybraliśmy organizację, która zapewniła swoim ludziom dziesiątki lat pokoju, rozwoju, bezpieczeństwa, a sumując to wszystko, była i jest największą gospodarką na świecie. Każda alternatywa wobec wejścia do Unii Europejskiej była alternatywą bardzo marną albo wręcz tragiczną.
Na koniec Prezydent Kwaśniewski opowiedział o zagrożeniach, jakie dostrzega w bliższej i dalszej przyszłości Unii Europejskiej oraz o wyzwaniach, jakie stoją przed państwami członkowskimi.

Jako kolejna przemowę wygłosiła Ministra Edukacji w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Barbara Nowacka. - Dziś wiemy, że wejście Polski do Unii Europejskiej to był słuszny wybór. Kiedy spojrzymy na kraje, które wtedy do Unii nie zdecydowały się lub nie mogły wstąpić, widzimy, jak wiele w Polsce się zmieniło, jak wiele zyskało całe nasze społeczeństwo i jak bardzo ważną rolę odgrywało poczucie mojego pokolenia, że oto dzieje się epokowa zmiana - mówiła Ministra Edukacji, która podkreśliła również, jak ważny jest udział w zbliżających się wyborach europejskich.

Po wystąpieniach gości specjalnych nadszedł czas na kolejną część konferencji, czyli Forum Premierów: 20 lat Polski w Unii Europejskiej 2004-2024, w którym udział wzięli: Jan Krzysztof Bielecki, Hanna Suchocka, Leszek Miller oraz Leszek Balcerowicz. Forum moderował ekonomista, pisarz, członek Rady Polityki Pieniężnej w latach 2004-2010 dr hab. Dariusz Filar, prof. UG. W pierwszej części forum paneliści odpowiedzieli na pytanie, jakie nadzieje towarzyszyły im w przededniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

 - Pamiętam, że dla nas wielkim oczekiwaniem i niezwykle pozytywnym sygnałem było to, że dołączymy do struktur europejskich, w których będziemy mogli także razem, wspólnie sięgnąć do korzeni prawa. Naszym dążeniem było dołączenie do Rady Europy, do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i otwarcie granic dla kierowania naszych spraw do Europejskiego Sądu w Strasburgu - wspominała Hanna Suchocka.

- To, co wniosła Unia Europejska, to są szanse. To, co natomiast najważniejsze, to wolny rynek - dużo ważniejszy dla wzrostu niż transfery z Unii Europejskiej - podkreślił Leszek Balcerowicz. Jako kolejny swoją refleksją podzielił się Jan Krzysztof Bielecki: - Wyłonił się taki ciepły i miły obraz, jakoby Europejczycy zachodni chcieli Europejczyków ze wschodu przygarnąć do swojej rodziny od dnia pierwszego. Myślę, że nie ma bardziej fałszywego stwierdzenia, jak właśnie takie. Cały czas staliśmy przed wyzwaniem, jak wstąpić do tych wspólnot i gdzie jest granica kompromisu i czy jest to dobra decyzja, czy też nie - wspominał.

- Dla mnie decydującym momentem było podpisanie Traktatu Akcesyjnego w pięknej scenerii, w Atenach, u podnóża Akropolu. Skrzydła historii szumiały. Z jednej strony byłem autentycznie wzruszony i bardzo rozemocjonowany, bo miałem pewność, że razem z panem Cimoszewiczem podpisujemy jeden z najważniejszych dokumentów naszej historii. Miałem jednak gdzieś w duszy niepokój, bo trzeba było natychmiast rozpocząć przygotowania do ogólnopolskiego referendum, a jak wiadomo, w referendum może być różnie, tym bardziej że nie musieliśmy tego referendum robić. Moje ugrupowanie miało taką przewagę w parlamencie, że cały proces ratyfikacyjny mogliśmy przeprowadzić właśnie w parlamencie - wspomina z kolei Leszek Miller.

W drugiej część konferencji odbył się panel ekspercki Unia Europejska - wyzwania 2040+ z udziałem Posła na Sejm RP Jarosława Wałęsy, Posłanki do Parlamentu Europejskiego dr Magdaleny Adamowicz, Posła do Parlamentu Europejskiego dr. Janusza Lewandowskiego oraz Kierowniczki Katedry Jean Monneta, członkini RPP w latach 2010-2016 prof. dr hab. Anny Zielińskiej-Głębockiej.

Po przedstawieniu uczestników moderator spotkania, Ambasador RP przy Unii Europejskiej w latach 1996 -2001 Jan Truszczyński, zaproponował szereg zagadnień, nad którymi Unia Europejska powinna się pochylić w ciągu najbliższych lat. Wśród nich znalazły się: bezpieczeństwo obronne i ekonomiczne UE, zewnętrzna konkurencyjność gospodarek unijnych, adaptacja do zmian klimatycznych, polityka migracyjna UE w horyzoncie długoterminowym, kwestia rozszerzenia Unii Europejskiej i potrzeba zmian w jej funkcjonowaniu oraz sprawy finansowe.

Dr Janusz Lewandowski, zapytany o wizję Unii Europejskiej, stwierdził: - Przyszłość UE jest otwarta, bo to jest przywilej wolnych społeczeństw, które dorastają do wyzwań i się zmieniają. - Według Europosła najwyższym nadużyciem jest straszenie Polaków „federalnym państwem Europa”, gdyż tożsamości narodowe zawsze będą silniejsze niż tożsamość europejska. Kluczem do budowania przyszłości Europy powinien być szacunek dla idei ojców założycieli i tworzenie możliwie szerokiego zakresu interesu wspólnego między państwami. Dr Lewandowski zwrócił uwagę, że zmienia się paradygmat rozwojowy Unii Europejskiej. Obecnie słupami milowymi - zamiast traktatów - są rozmaite kryzysy: finansowy, migracyjny, pandemia, a wreszcie wojna, która wróciła na kontynent.
- Jeśli się wyrzekamy konstruktywizmu w myśleniu o przyszłości (…), to nie możemy się wyrzekać wartości, które cementują Unię Europejską. Integracja nie ma szans przetrwać w próżni aksjologicznej, którą wypełnią rozmaite nacjonalizmy albo wspólnoty islamskie.

Zapytana o najważniejsze instrumenty, jakie powinny być wdrożone w najbliższych latach, dr Magdalena Adamowicz wskazała na konieczność połączenia sił w sprawach, które nie należały wcześniej do głównych polityk unijnych, a z którymi poszczególne państwa same sobie nie radzą. Kluczowe obszary to bezpieczeństwo i polityka zdrowotna (np. w kontekście pandemii czy walki z rakiem). Za równie ważny cel uznała walkę z dezinformacją i mową nienawiści. Dezinformacja - według prelegentki - jest bardzo niebezpiecznym narzędziem, zdolnym rozsadzić UE od środka, a jedynym sposobem, by z nią walczyć, jest dostęp do rzetelnych i prawdziwych informacji. Stąd skupienie się na obronie wolnych mediów, niezależnych dziennikarzy i aktywistów - tych, którzy na co dzień patrzą władzy i wielkiemu biznesowi na ręce.

Ambasador Jan Truszczyński nadmienił, że obecnie na pierwszym planie państwa członkowskie stawiają właśnie bezpieczeństwo obronne - w tym odporność na zagrożenia związane z atakami hybrydowymi, zagrożenia kosmiczne czy cyfrowe oraz wzmocnienie europejskiego filaru NATO. Z tymi wyzwaniami Unia Europejska musi sobie radzić skuteczniej niż do tej pory.

Na zagadnienie przygotowania się do rozszerzenia Unii i wypracowania takiego modelu funkcjonowania, który pozwoli na przyłączenie (w perspektywie dekad) Ukrainy, Bałkanów Zachodnich i ewentualnie Gruzji czy Mołdawii jako jedną z dwóch kluczowych obecnie kwestii wskazała prof. Anna Zielińska-Głębocka. Zwróciła przy tym uwagę na konieczność spełnienia przez te kraje podstawowych wymogów związanych z wartościami, praworządnością czy prawem europejskim. Drugim problemem jest bezpieczeństwo obronne, które nie ogranicza się tylko do tworzenia sił szybkiego reagowania, ale łączy się też ze zbudowaniem potencjału przemysłowego.

Jarosław Wałęsa zwrócił uwagę na zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego, który w nowym kształcie może zostać wzmocniony głosami eurosceptycznymi. Jego zdaniem warto się zastanowić nad przyczyną takiego zjawiska, choćby z perspektywy „polskiego podwórka”. - Jak traktujemy Unię Europejską? Czy uważamy ją i siebie za element tej wspólnoty - czy ciągle podchodzimy do niej jak nowy członek UE? - zadał pytanie. Zdaniem Europosła po 20 latach członkostwa powinniśmy całkowicie odrzucić takie myślenie. Wyzwaniem nowych parlamentarzystów będzie „odzyskanie głosu” Polski w Parlamencie Europejskim, zaprzepaszczonego przez ostatnie 8 lat. Ważne, aby myśleć o usprawnianiu funkcjonowania UE. Jeśli nie chcemy, by Europa była Europą dwóch prędkości, powinniśmy wracać do głównego nurtu myślenia o Unii Europejskiej. Jarosław Wałęsa wyraził  również ubolewanie, że wśród ekspertów brak osób nastawionych do Unii krytycznie - a to jest niezbędne dla debaty. Unia Europejska to pasmo kryzysów - których nie należy się bać, lecz wyciągać z nich wnioski. Ze stanowiskiem tym zgodziła się dr Magdalena Adamowicz, która przyznała, że konstruktywna krytyka jest bardzo potrzebna. Dlatego też ważne jest, by Unia bardzo otworzyła uszy - i słuchała tego, co mówi społeczeństwo, w szczególności młodzi ludzie, którzy ją tworzą.

Podsumowania różnych obszarów wyzwań stojących przed UE podjął się dr Janusz Lewandowski. Według niego na pierwszy plan - ze względu na trwającą wojnę w Ukrainie - wysuwa się obronność. Wspólnota obronna to nowy, rodzący się wymiar Unii (po odrzuceniu pierwszej takiej koncepcji w roku 1954). Jest niezmiernie ważne, by potencjały gospodarcze przełożyły się na potencjał odstraszania. Drugim wyzwaniem jest kwestia migracji. Europa stała się obszarem wielkiej imigracji - ze względu na wojnę na Bliskim Wschodzie oraz głód w Afryce. Jesteśmy starzejącym się kontynentem i wprowadzenie długofalowej polityki migracyjnej stało się koniecznością.

Zwieńczeniem Konferencji było uroczyste wręczenie Ambasadorowi RP przy Unii Europejskiej w latach 1996 -2001 Janowi Truszyńskiemu Nagrody International Relations Offices Forum im. Barbary Centkowskiej. IROs Forum to sieć zrzeszająca pracowników Biur Współpracy Międzynarodowej 31 najbardziej umiędzynarodowionych polskich uczelni publicznych. Nagroda jest przyznawana corocznie osobom, które najbardziej zasłużyły się dla umiędzynarodowienia Polski. Nagrodę wręczyli: Przewodnicząca IROs Forum Ewa Kiszka, Przewodnicząca Kapituły Nagrody Hanna Lamers oraz Rektor Uniwersytetu Gdańskiego prof. Piotr Stepnowski.

Relację z Konferencji można obejrzeć na kanale UG na Youtube:  kliknij tu