Dr hab. inż. Konrad Ocalewicz prof. UG z Zakładu Biologii i Ekologii Morza Instytutu Oceanografii na Wydziale Oceanografii i Geografii UG został Laureatem nagrody  Naukowiec Przyszłości 2021 w kategorii: Nauka dla lepszego życia w przyszłości za realizację projektu badawczego pt. Dynamika telomerazy i telomerowego DNA u pstrągów tęczowych z zaburzeniami wzrostu i zakłóconym procesem rozwoju gonad.

Nagroda przyznawana jest przez Centrum Inteligentnego Rozwoju (CIR) naukowcom z wizją na przyszłość, realizującym badania (zarówno na etapie podstawowym jak i aplikacyjnym) i projekty służące ludziom, otwartym na informowanie społeczeństwa o realizowanych badaniach i wykazujących się proaktywną postawą na współpracę biznesową.

- To wyróżnienie dla polskich i zagranicznych uczonych realizujących nowatorskie projekty naukowe, które w przyszłości mogą zmienić nasze życie. Nagradzamy autorów badań, którzy chcą wynikom swoich prac dać szansę wpływać na inteligentny rozwój i lepszą przyszłość. Naszą misją jest popularyzowanie wyników badań aby były użyteczne i społecznie wykorzystywane – czytamy na stronie CIR.

Jak podkreślają organizatorzy, ważna jest także postawa samego uczonego, która nie pozwala na zamknięcie zdobytej wiedzy w przestrzeni akademii, gdzie liczą się wyłącznie czasopisma punktowane oraz liczba wystąpień konferencyjnych. Przyznawana jest osobom, dla których promocja swoich wyników badawczych  w ogólnopolskich mediach i na wydarzeniach gospodarczych stanowi klucz do relacji biznesowych.

Telomery są strukturalnymi elementami chromosomów, znajdują się na ich końcach i min. zabezpieczają chromosomy przed utratą informacji genetycznej podczas replikacji komórki. - W przypadku człowieka i innych ssaków, telomery skracają się wraz z wiekiem organizmu, a nadmierne skrócenie telomerowego DNA jest sygnałem do zatrzymania podziałów komórkowych, indukcji procesu starzenia i apoptozy – wyjaśnia dr hab. inż. Konrad Ocalewicz, prof. UG

Zdaniem naukowca,  w pewnych warunkach niektóre komórki są w stanie przeciwdziałać skracaniu się telomerów i wytwarzają telomerazę, która jest odpowiedzialna za syntezę telomerowego DNA. - U ryb w przeciwieństwie do ssaków, telomeraza jest aktywna w komórkach wszystkich tkanek także u osobników dorosłych. Co więcej, o ile u ssaków telomery skracają się stopniowo przez całe życie, to telomery ryb w trakcie rozwoju osobniczego ulegają wydłużeniu lub skróceniu – wyjaśnia.

 - W komórkach modelowych gatunków ryb, skracanie się telomerowego DNA przebiega gwałtownie na początku rozwoju podczas okresów intensywnego wzrostu, następnie długość telomerów stabilizuje się lub nawet ulega zwiększeniu. Aktywność telomerazy jest wysoka w komórkach młodych i szybko rosnących osobników, w gonadach ryb oraz w regenerujących tkankach i spada u dorosłych zwierząt - dodaje naukowiec.

Istotna rola telomerazy i telomerowego DNA w procesach wzrostu, starzenia się i regeneracji każe bliżej przyjrzeć się tym zagadnieniom u ryb, wśród których obserwuje się znaczny odsetek osobników z zaburzeniami wzrostu (karłowatość), a procesy regeneracji zachodzą naturalnie w gonadach przed i po tarle.

- Aby zrealizować postawiony w projekcie cel naukowy, długość telomerowego DNA i aktywność telomerazy zostaną zbadane w komórkach somatycznych i komórkach linii płciowej pstrągów tęczowych z niedoborem wzrostu i triploidalnych osobników, które rosną nieprzerwanie przez cały rok. Ponadto aktywność telomerazy zostanie zmierzona w komórkach nieprawidłowo rozwiniętych gonad ryb triploidalnych oraz w pełni wykształconych gonad u płodnych ryb – informuje badacz.

Wyniki dotyczące zmiany aktywności telomerazy i długości telomerowego DNA u ryb różnej płci, charakteryzujących się różnym tempem wzrostu, w komórkach prawidłowo i nieprawidłowo zbudowanych gonad pozwolą pełniej zrozumieć molekularne mechanizmy regulujące tempo wzrostu, procesy starzenia się, dojrzewania płciowego oraz regeneracji układu rozrodczego kręgowców.

Dr hab. inż. Konrad Ocalewiecz prof. UG zajmuje się cytogenetyką, genomiką i inżynierią genomową ryb, genetyczną determinacją i dyferencjacją płci oraz ewolucją genomu kręgowców, dynamiką telomerowego DNA i aktywnością telomerazy w komórkach ryb. Jest kierownikiem i wykonawcą w wielu projektach naukowych  oraz autorem licznych artykułów opublikowanych w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych.

Jest także członkiem komitetu redakcyjnego Journal of Fish Biology i Oceanological and Hydrobiological Studies, stypendystą programu: Stypendia indywidualne w ramach działań "Maria Skłodowska-Curie" (Marie Skłodowska-Curie Actions Individual Fellowships - MSCA IF) przy Komisji Europejskiej, stypendystą Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Fundacji Członków Wydziału Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych Polskiej Akademii Nauk „Pro Scientia et Vita”. 

Przypomnijmy, że laureatem nagrody został niedawno dr Ilia Serdiuk  z Zakładu Biomateriałów i Fizyki Medycznej, Instytut Fizyki Doświadczalnej UG w kategorii Nauki ścisłe i techniczne dla innowacyjnej przyszłości.