Przede wszystkim o ochronie środowiska przypominać ma Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej, obchodzony 22 maja. Jak odbudować relacje między człowiekiem a przyrodą, co możemy robić na co dzień, by dbać środowisko? Między innymi o tym rozmawiamy z drem hab. Piotrem Rutkowskim z Katedry Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego.
Na zdjęciu dr hab. Piotr Rutkowski podczas badań różnorodności biologicznej w borach nadmorskich. Fot. Monika Markowska.
Elżbieta Michalak-Witkowska: - 22 maja obchodzimy Dzień Różnorodność Biologicznej. Jak rozumieć ten termin, czym jest biologiczna różnorodność?
Dr hab. Piotr Rutkowski: - Różnorodność biologiczna to termin dosyć szeroki. Obejmujący trzy poziomy. Poziom najwyższy to różnorodność ekosystemalna czyli różnorodność siedlisk, zbiorowisk roślinnych, czy całych ekosytemów. Niższy środkowy stopień to różnorodność gatunkowa. Czyli różnorodność wszystkich organizmów żyjących na ziemi, poszczególnych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Trzeci i zarazem najniższy poziom to różnorodność wewnątrz gatunkowa, zwana również różnorodnością genetyczną. Obejmuje ona różnice wewnątrz każdego, pojedynczego gatunku; w tym różne podgatunki, rasy czy też odmiany.
- Czyli wokół dziedzin takich jak przyroda, woda, energia, rolnictwo, zdrowie powinna skupić się działalność człowieka, któremu zależy na poprawie stanu środowiska?
- Człowiek ma wiele możliwości, za pomocą których może odbudować relację z przyrodą. Począwszy od działań codziennych, jak świadoma konsumpcja, czyli wybieranie produktów lokalnych sezonowych, czy mniej opakowanych, zakup żywności ekologicznej, produktów zrównoważonych ekologicznie - poprzez ograniczenie emisji dwutlenku węgla, oszczędność energii, segregacje śmieci, zmniejszenie zużywania plastików, aż po działania stricte związane z ochroną przyrody: zamiany trawników na łąki kwietne, sadzenie drzew, zwiększanie powierzchni zielonych, budowanie przestrzeni dla owadów itd. Każde działanie tzw. ekologiczne przyczynia się w pewien sposób do ochrony przyrody i środowiska.
- Naukowcy zauważają, że różnorodność biologiczna obniża się w zaskakująco szybkim tempie, powodując m.in. wymieranie na ziemi kilkuset gatunków każdego dnia. Czy rzeczywiście tak jest? Można to zastopować?
- Liczby gatunków, które wymierają codziennie na ziemi, nie można jednoznacznie wskazać, gdyż wciąż nie wiemy, ile dokładnie gatunków występuje na kuli ziemskiej. Faktem jest, że wpływ człowieka na różnorodność biologiczną jest olbrzymi i wciąż negatywny. Tempo wymierania gatunków jest obecnie na całym świecie kilkadziesiąt razy szybsze niż przed pojawieniem się człowieka na Ziemi. Jak się szacuje, jest to wymieranie na największą skalę od czasów zagłady dinozaurów. Przykładowo, w ciągu ostatniej dekady odnotowano spadek liczebności w odniesieniu do około 42 proc. gatunków zwierząt i roślin lądowych. Czyni się wiele działań minimalizujących ten wpływ, ale wciąż potrzeba jest coraz to szerszego działania na różnych poziomach: międzynarodowych (porozumienia i konwencje na rzecz ochrony przyrody), krajowych (realizacja ustawy o ochronie przyrody, dbałość o formy ochrony przyrody) i obywatelskich. Każdy z nas przez szereg działań codziennych może starać się odwrócić ten trend. Odpowiedź jak napisałem w pytaniu poniżej.
- Czy na UG prowadzimy działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej? Jakie realizowane projekty się w nie wpisują?
- Uniwersytet Gdański jako jednostka badawcza odgrywa bardzo ważną rolę w ochronie środowiska i przyrody, przede wszystkim poprzez badanie tej różnorodności na wszystkich trzech poziomach. Odkrywamy i opisujemy nowe gatunki dla nauki, badamy ich ekologię, fizjologię czy rozmieszczenie. Równie ważne jest badanie zmian jakie zachodzą na poziomie siedlisk czy zbiorowisk roślinnych czy ekosystemów. W publikacjach zawsze podkreślamy występujące zagrożenia dla naszego przedmiotu badań i możliwości ich ograniczenia. Niezmiernie ważna jest także misja dydaktyczna Uczelni, przejawiająca się w edukacji ekologicznej, kształceniu postaw prośrodowiskowych, czy też uświadamianiu konieczności ochrony przyrody kolejnych pokoleń.
- Czy istnieje jakiś dokument prawny, określający ramy prawne dla działań na rzecz bioróżnorodności?
- Konwencja o różnorodności biologicznej (Convention on biological diversity, CBD) sporządzona w dniu 5 czerwca 1992 roku podczas tzw. Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Konwencja ta ma trzy cele: ochronę różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych.
- Co tego dnia powinno wybrzmieć najbardziej? Jaki przekaz z okazji Dnia Różnorodności Biologicznej możemy skierować do naszych czytelników?
- Musimy radykalnie ograniczyć utratę bioróżnorodności planety poprzez intensywne stosowanie dostępnych rozwiązań. Potrzebujemy gruntownych zmian w sposobie życia i prowadzenia działalności gospodarczej, począwszy od naszych systemów energetycznych i sposobu wykorzystywania gruntów przez nasze podejście do budynków, miast, transportu i żywności aż do proekologicznych działań codziennych. Przed każdym z nas stoi tu wyzwanie, na które musimy szybko odpowiedzieć.
- Dziękuję za rozmowę.