O społecznej zmianie w postrzeganiu roli ojca, aktywnym rodzicielstwie, dobrych praktykach ułatwiających mężczyznom korzystanie z urlopów rodzicielskich, a także o barierach i trudnościach, z jakimi spotykają się ojcowie, rozmawiamy z dr Magdaleną Żadkowską, socjolożką i ekspertką w akademickich projektach równościowych. Zapraszamy do lektury rozmowy oraz obejrzenia materiału filmowego zrealizowanego w ramach projektu MINDtheGEPs*, a będącego częścią kampanii promocyjno-informacyjnej zachęcającej mężczyzn do korzystania z urlopów rodzicielskich. 

Agnieszka Beck: - Pani doktor, rozpocznijmy od porozmawiania o zrealizowanym przez Państwa filmie. Proszę opowiedzieć o nim kilka słów. 

Dr Magdalena Żadkowska: - Na początek naszej rozmowy chciałabym zaprosić wszystkich do wysłuchania prezentacji prof. dr hab. Moniki Tomaszewskiej na temat uprawnień związanych z rodzicielstwem przysługujących pracownicom i pracownikom uczelni, a w części drugiej na rozmowę z naukowcami z Uniwersytetu Gdańskiego, dr. hab. Piotrem Perkowskim, prof. UG oraz dr Łukaszem Karczyńskim, przeprowadzonym przeze mnie na temat wyzwań stojących przed naukowcami. Kampania promocyjno-informacyjna zachęcająca mężczyzn do korzystania z urlopów rodzicielskich jest działaniem przewidzianym przez Plan Równości Płci na lata 2024-2028 (cel 5: Wprowadzenie działań wspomagających równowagę między pracą zawodową i życiem prywatnym).

- Dziękuję, brzmi bardzo interesująco. Czy Pani zdaniem na przestrzeni lat zmieniło się społeczne postrzeganie roli ojca?

- Tak, zdecydowanie się zmieniło. Po pierwsze odniosę się do kierowanego przeze mnie projektu o „pustych gniazdach”**,  badającego ojców dorosłych dzieci, które wyprowadziły się z domu. Widać tam, że zmiany ostatnich dwóch, trzech dekad, czyli czasu, który upłynął od zostania ojcami do momentu wyprowadzki potomków, wpłynęły na to, że mogą coraz swobodniej planować swoje relacje z dziećmi, o ile zainwestowali w nie wcześniej. 

Nie jest tak łatwo nagle stać się ojcem. Ci ojcowie, którzy dbali o kontakt  i byli obecnymi ojcami, mają dzisiaj nowe, przyjacielskie, partnerskie relacje, a ci, którzy nie byli obecni - patrząc na to, jak ich synowie angażują się w ojcostwo - mówią o tym, że żałują swojej nieobecności w ich życiu, ale czasu nie da się cofnąć. 

W perspektywie społecznej widzimy więc zmianę roli ojca, ale też - co ważne - przyzwolenie na to, żeby aktywnie angażować się w ojcostwo. 

- Co to znaczy aktywnie? 

- To znaczy nie tylko w czasie wolnym czy w weekend, albo występując w roli dyscyplinującej: „Jak ojciec wróci z pracy, to się z Tobą rozmówi”, albo jedynie pomagając matkom. To słowo - „pomagać” - niestety dalej pojawia się w badaniach, jakie prowadzimy z mamami nawet bardzo małych dzieci: „Tak mój partner/mąż pomaga mi”. Aktywnie angażować się w ojcostwo to być całkowicie odpowiedzialnym, sprawczym i decydować o tym, jakim ojcem będę, by mieć dobrą relację z dzieckiem. 

- Jeżeli wyniki badań pokazują, jak ważne jest dla relacji ojca z dzieckiem aktywne rodzicielstwo, to jakie są ku temu przeszkody?

- Jeśli popatrzymy na bariery i przeciwności, to widać, szczególnie w polskim kontekście, tak zwany familjalizm, czyli to, że na poziomie państwa pozostawiamy odpowiedzialność za wychowanie dzieci całkowicie rodzinom. Dlatego bardzo często, na przykład z braku czasu i środków, te stare, utarte schematy oraz wzorce wchodzą do gry. W przeciwieństwie do innych krajów, na przykład skandynawskich, w Polsce nadal brakuje aktywnego wspierania ojców i ich widoczności. Widać to na przykładzie ojców-naukowców, rozmawiamy o tym w wywiadzie, który chciałabym tu zareklamować. 

W momencie, gdy jesteśmy pionierami, musimy przełamywać stereotypy. Jeśli chodzi o stereotypy męskości - jak pokazują nasze projekty, na przykład kierowane przez prof. Nataszę Kosakowską-Berezeską projekt EQUAMAN*** czy wcześniej TOWARDS GENDER HARMONY**** - okazuje się, że to, czego bardzo szybko się uczymy (już od dzieciństwa), to że wychodzenie poza szereg może spotkać się z okrucieństwem, w związku z czym właściwie po co to robić?

W związku z tym przeciwności mocno osadzone są w kulturze - kulturze, która nie pokazuje mężczyznom, że rola ojca jest ważna i że czasem może być ważniejsza niż inne role społeczne. 

- Jak w takim razie wyglądają statystyki udziału mężczyzn w urlopach rodzicielskich?

- Jeśli chodzi o statystyki, to w dalszym ciągu są one bardzo, bardzo słabe. Prawie niewidoczni są ojcowie, którzy biorą urlop rodzicielski w Polsce. O tym, jak działa nowa Dyrektywa Unii Europejskiej i jak ingeruje w rozwiązania prawne, mówi w naszym filmie prof. Monika Tomaszewska. Na Uniwersytecie Gdańskim w 2022 roku z urlopu rodzicielskiego skorzystało tylko 4 ojców, a dwa lata  wcześniej 2. Miejmy nadzieję, że dzięki zmianom prawnym zmienią się tak liczby, jak i wzorce ról oraz systemy wsparcia. 

- Rzeczywiście niewiele - porozmawiajmy zatem o tym, jakie są korzyści brania urlopów rodzicielskich przez ojców? 

- Korzyści z urlopów, które biorą ojcowie, pokazuje bardzo wiele badań, od pedagogicznych, przez psychologiczne, na socjologicznych skończywszy. Po pierwsze zyskuje relacja partnerska z żoną, z matką dziecka, po drugie zyskuje relacja z dzieckiem, po trzecie zyskują wszelkie inne możliwe relacje i konfiguracje rodzinne.  Ostatnia noblistka, profesorka Uniwersytetu Harvarda Claudia Goldin, wyraźnie mówi, że to tak zwana „greedy work”, czyli praca w neoliberalnych systemach kapitalistycznych, nie wspiera rodziny i nie wspiera ról partnerskich. 

Natomiast my, badacze/ki, naukowcy/czynie, osoby odpowiedzialne społecznie, wiedząc, że partnerstwo daje satysfakcję, zmienia świat, wpływa na wychowanie dobrych, zdrowych pokoleń naszych dzieci, możemy mówić o tym, że ten rynek pracy trzeba zmienić, aby szedł w stronę bardziej zbalansowanego i umożliwiać gdy młodzi ludzie zostają rodzicami, aby ten wrażliwy czas bycia rodzicem był widoczny, ceniony i najważniejszy dla wszystkich. Szczególnie w obliczu niżu demograficznego, jaki mamy.

- W takim razie proszę powiedzieć, jakie kroki możemy podjąć, aby ułatwić mężczyznom decyzję o korzystaniu z urlopów rodzicielskich.

- Ważne jest pokazywanie dobrych praktyk i korzyści. Po co to robić? Po co być aktywnym ojcem? 

Systemowe wsparcie to z kolei konkretne rozwiązania. Na przykład, jako uczelnia mówimy, że możesz na jakiś czas zmienić zatrudnienie z bycia pracownikiem naukowo-dydaktycznym na bycie pracownikiem dydaktycznym. Kryteria oceny pracowniczej i parametryzacji powinny uwzględniać przerwy związane z wychowywaniem dzieci w karierze naukowej także dla ojców-naukowców - mamy obowiązek przeciwdziałać mechanizmom wykluczenia. 

W naszym filmie naukowcy-mężczyźni, którzy zdecydowali się opowiedzieć o tym, jak to jest być ojcami, mówią, że czują się niewidoczni, że nikt ich nie pyta, jak sobie radzą. Czy czegoś im nie potrzeba? Czy może nie czują się dyskryminowani? 

Dobrych praktyk jest mnóstwo. Wspierajmy takie rozwiązania, pokazujmy, że to jest ważne, że rodzina to nie tylko wartość w badaniach ogólnopolskich, taka na papierze, w kwestionariuszu, ale że rzeczywiście role pełnione poza naszą pracą, poza nauką są ważne i nie powinny przeszkadzać w byciu pracownikami. 

- Przyszłość a urlopy rodzicielskie. Czy pokusiłaby się Pani o prognozę, jak w najbliższych latach będzie się rozwijać kwestia urlopów rodzicielskich w Polsce? Czy mężczyźni będą chętniej z nich korzystać?    

- Przyglądając się wynikom naszego badania polsko-norweskiego, prowadzonego dziesięć lat temu w Norwegii (PAR Migration Navigator*****), wraz z prof. Kosakowską-Berezecką zaobserwowałyśmy, że wśród  polskich ojców wyjeżdżających na migrację do Norwegii widać było natychmiastową zmianę praktyk życia codziennego. Szczególnie ojcowie, którzy na emigracji współtworzyli rodzinę dwóch karier, w nowym kontekście społeczno-kulturowym korzystali z rozwiązań promujących aktywne rodzicielstwo. Brali trzymiesięczne urlopy rodzicielskie, gdy dzieci chorowały - szli na zwolnienia chorobowe. Dlaczego? Bo nie tylko ich pracodawcy indywidualnie, ale cały system pokazywał, że to jest dla nas ważne, żeby dzieci były zdrowe, żebyście mieli poczucie, że są zaopiekowane, a wy nie jesteście w konflikcie dom-praca, wspieramy w ten sposób wasze życie rodzinne. Mam nadzieję, że taka zmiana jest możliwa także u nas, w Polsce.

- Dziękuję za tę niezwykle ważną rozmowę. Na koniec chciałam zapytać, jakie macie Państwo najbliższe plany jako zespół projektu MINDtheGEPs? Słyszałam, że dużo się dzieje. 

- W czwartek i piątek, 23 i 24 maja, gościmy instytucje partnerskie z projektu MINDtheGEPs. Razem wdrażamy na naszych uczelniach Plany Równości Płci, tzw GEP-y. Wspieranie karier naukowców i naukowczyń z uwzględnieniem ich ról rodzinnych jest jednym z głównych celów projektu. Nasza kampania jest jednym z jego efektów, ale wpisuje się w całe spektrum działań inkluzywnych Uniwersytetu Gdańskiego i partnerstwa SEA-EU******. Ponieważ rusza na Dzień Matki - życzymy wszystkim rodzicom z naszej społeczności, by świadomie mogli angażować się w role rodzicielskie i by znajdowali równowagę pomiędzy domem i pracą, nie tylko na co dzień, ale też w dłuższej perspektywie czasowej.

Organizacje Partnerskie w Projekcie MINDtheGEPs:

CTAG - Automotive Technology Centre of Galicia, Spain

Jagiellonian University, Poland

Munster Technological University, Tralee, Ireland

National Research Council of Italy (CNR), Italy

University of Belgrade - School of Electrical Engineering, Serbia

University of Gdansk, Poland

University of Turin’s Research Center for Women's and Gender Studies (CIRSDe), Italy (Lider)

Organizacje wspierające w Projekcie MINDtheGEPs:

Elsevier, the Netherlands

Knowledge & Innovation (K&I), Italy

National Research Council of Italy (CNR), Italy

Uppsala University, Sweden

Dr Magdalena Żadkowska

Prowadzi badania nad codziennością życia rodzinnego w obliczu zmian związanych z: wyprowadzką dorosłych dzieci z domu rodzinnego, migracją, podziałem obowiązków domowych, rynkiem pracy i rodzicielstwem.

Ekspertka w akademickich  projektach równościowych prowadzonych w Uniwersytecie Gdańskim (STARBIOS 2, RESBIOS, ActOnGender, MINDtheGEPs, REWIRING, SEA-EU).

* MINDtheGEPs (Modifying Institutions by Developing Gender Equality Plans) Horizon 2020. https://www.mindthegeps.eu

** „I że Cię nie opuszczę aż do śmierci... Praktyki życia codziennego par w wieku 50-64 lata z przynajmniej 20-letnim stażem” Sonata Bis 8 NCN

*** MASCULINITY NAVIGATOR - unpacking the relationship between masculine roles, well-being, and gender equality (EQUAMAN), OPUS 21 NCN

**** Toward Gender Harmony - Understanding the Relationship between Masculinity Threat and Gender Equality Across Cultures. NCN HARMONIA

***** WLB_GE „Socio-cultural and Psychological Predictors of Work-Life Balance and Gender Equality- Cross-Cultural Comparison of Polish and Norwegian Families”

****** SEA EU European University of the Seas. https://sea-eu.ug.edu.pl

Z dr Magdaleną Żadkowską rozmawia Agnieszka Beck z Zespołu Promocji i Kontaktów ze Sponsorami