Dr Tamara Walczak-Kozłowska z Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego zajęła pierwsze miejsce w konkursie organizowanym przez Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na najlepszą pracę dyplomową. W nagrodzonej rozprawie doktorskiej dokonała analizy konsekwencji przedwczesnego porodu (tj. narodzin mających miejsce przed 32. tygodniem ciąży) dla funkcjonowania dziecka w okresie przedszkolnym.

Tytuł Pani pracy to „Funkcjonowanie mechanizmów uwagi jako predyktor gotowości szkolnej dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie”. Co było głównym celem badań?

Głównym celem badań była próba zweryfikowania, czy na podstawie wiedzy o sprawności mechanizmów uwagi w wieku 5 lat możemy przewidywać gotowość szkolną w 6. roku życia u dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie. Badanie miało zatem charakter dwuetapowy. W pierwszym etapie dokonałam pomiaru sprawności mechanizmu aktywacyjnego, orientacyjnego i wykonawczego uwagi u wcześniaków. W drugim etapie dokonałam pomiaru kompetencji ważnych podczas oceny gotowości szkolnej dziecka, takich jak m.in. funkcje słuchowo-językowe, wzrokowo-przestrzenne, rozwój społeczno-emocjonalny oraz motoryka.

Badania, które Pani podjęła, doprowadziły do bardzo ciekawych wniosków i spostrzeżeń. Proszę powiedzieć o tych najważniejszych.

Analiza uzyskanych w badaniu wyników wykazała, że dzieci urodzone bardzo przedwcześnie charakteryzuje selektywny i względnie stabilny w okresie przedszkolnym deficyt mechanizmu orientacyjnego uwagi. Obserwacja ta może sugerować, że u dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie procesy rozwojowe, związane z dojrzewaniem i plastycznością struktur mózgowych odpowiedzialnych za sprawność mechanizmu orientacyjnego przebiegają znacznie wolniej niż u dzieci urodzonych o czasie, a mechanizmy kompensacyjne mogą być dużo mniej skuteczne.

W badaniu zaobserwowałam także, że dzieci urodzone bardzo przedwcześnie to grupa dość zróżnicowana (inter- i intraindywidualnie) jeśli chodzi o funkcjonowanie systemu uwagi. Choć u części wcześniaków występują klinicznie istotne deficyty w zakresie poszczególnych aspektów uwagi, profil uwagi u większości tych dzieci nie różni się znacząco od profilu uwagi dzieci urodzonych o czasie. Udało mi się wykazać również, że wiek urodzeniowy, w przypadku dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie, nie ma istotnego znaczenia dla funkcjonowania mechanizmów uwagi, podczas gdy znaczącym czynnikiem ryzyka obniżonej sprawności tych procesów jest niska masa urodzeniowa.

Wyniki mojego badania wskazują również, że w 5. roku życia rozwój zdolności ważnych dla funkcjonowania szkolnego wcześniaków jest silnie warunkowany sprawnością mechanizmu orientacyjnego uwagi. Zależność ta zmienia się w 6. roku życia dziecka na rzecz mechanizmu wykonawczego, którego sprawność w tym okresie umożliwia prognozowanie m.in. zdolności słuchowo-językowych i wzrokowo-przestrzennych wcześniaków.

Wspomniała Pani, że choć przeprowadzone badania miały charakter badań podstawowych, to uzyskane wyniki, obok wartości naukowej, pozwalają sformułować też kilka uwag praktycznych.

Zdecydowanie tak. U dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie szczególnie ważne wydaje się wspieranie orientacyjnego i wykonawczego mechanizmu uwagi w okresie przedszkolnym. Warto również prowadzić badania diagnostyczne w zakresie funkcjonowania poszczególnych procesów uwagi u wcześniaków przed rozpoczęciem zerówki, aby oddziaływania interwencyjne mogły zostać skutecznie wdrożone jeszcze przed planowanym rozpoczęciem nauki szkolnej. Diagnoza deficytów uwagi dopiero w 6. roku życia dziecka daje bowiem mniejsze możliwości długofalowych oddziaływań kompensacyjnych.

Tytułem podsumowania, proszę powiedzieć o najistotniejszych wnioskach z badań.

Przede wszystkim udało się wykazać, że choć u dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie obserwuje się deficyty w poszczególnych mechanizmach uwagi to stwierdzenie o zaburzeniu systemu uwagi u wcześniaków wydaje się stwierdzeniem „na wyrost” albo przynajmniej powinno być stosowane z pewną ostrożnością i rozwagą, bowiem jak wykazałam w swoich badaniach, trudności, jeśli są obserwowane, mają przeważnie charakter selektywny. Co istotne, problemy związane z uwagą dotyczą przede wszystkim wcześniaków z niską masą urodzeniową. Wydaje się zatem, że to właśnie ta grupa powinna przede wszystkim mieć możliwość korzystania z oferty wczesnej interwencji wspomagającej rozwój.

Jakie są Pani dalsze plany naukowe?

Aktualnie pracuję w Instytucie Psychologii UG w grancie realizowanym w konsorcjum Uniwersytetu Gdańskiego i szpitala Copernicus w Gdańsku (badania w tym projekcie dotyczą głównie możliwości wczesnego wykrywania objawów depresji poporodowej). Od niedawna pracuję również jako adiunkt badawczo-dydaktyczny w Zakładzie Psychologii Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku. Moje plany naukowe wiążę z obszarem psychologii klinicznej i neuropsychologii rozwoju. Obecnie moja działalność naukowa jest skupiona wokół dalszego badania konsekwencji przedwczesnego porodu dla funkcjonowania dzieci na różnych etapach ich rozwoju. Realizację tych działań umożliwia mi grant, który otrzymałam w ramach finansowania z Narodowego Centrum Nauki (w konkursie Preludium). Dodatkowo razem z dr Magdaleną Chrzan-Dętkoś prowadzę badania dotyczące zaburzeń psychicznych okresu okołoporodowego oraz działań prewencyjnych wprowadzonych przez nowy standard opieki okołoporodowej.

Praca doktorska pt. „Funkcjonowanie mechanizmów uwagi jako predyktor gotowości szkolnej dzieci urodzonych bardzo przedwcześnie” została przygotowana w Instytucie Psychologii UG pod kierunkiem Prof. UG dra hab. Michała Harciarka i dr Magdaleny Chrzan-Dętkoś.