Dzień Flagi RP to święto ustanowione w 2004 roku. Z prof. dr hab. Beatą Możejko z Wydziału Historycznego UG o heraldycznym znaczeniu barw polskiej flagi rozmawia Ewa Karolina Cichocka.
- Wydaje nam się, że wiemy co oznaczają barwy naszej flagi, ale według heraldyki odpowiedź nie będzie chyba taka prosta. Co oznaczają barwy biała i czerwona?
- Heraldyka jako nauka pomocnicza historii zajmuje się zasadniczo herbami (godeł zamkniętych w tarczy), różnymi rycerskimi, szlacheckimi, samorządowymi: miast, powiatów czy województw. To właśnie heraldyka wypracowała przez wieki ustalony język opisu tzw. blazonowania herbu, mowa nie tylko o położeniu godeł w tarczy, lecz także o brawach. Zasadniczo heraldyka wyróżnia 4 podstawowe barwy: czerwoną, zieloną, błękitną i czarną i dwa metale - złoto – oddawany przez barwę żółtą i srebro oddawane przez barwę białą. Ich symbolika, ma też swoje początki w średniowieczu, kiedy możemy mówić o symbolicznej grze koloru, zwłaszcza w kulturze rycerskiej. Np. czerwień mogła symbolizować płomienną miłość a biel niewinność, dobro. W heraldyce jednak, jak już wspominałam, bielą po prostu oddawano srebro. Przez wieki barwy heraldyczne nabierały nowych znaczeń, zgodnie czy zależnie od uwarunkowań kulturowych i historycznych.
Przedmiotem zainteresowania heraldyki są też godła państwowe, w wypadku Polski orzeł biały w czerwonym polu ze złotą koroną na głowie, złotymi szponami i złotym dziobem. Wzór ten kształtował się przez stulecia, ale o takim właśnie wizerunku, czytanym jako godło Polski można już mówić dla czasów panowania ostatnich Piastów: Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego.
Z heraldyką powiązana jest weksylologia (od łac. vexillium- chorągiew, sztandar), czyli nauka pomocnicza historii zajmująca się różnymi weksyliami a więc chorągwiami, sztandarami, flagami, banderami itd. Barwy stosowane w heraldyce znajdują odzwierciedlenie w weksylologii. Samo pojęcie flagi państwowej narodziło się w świecie nowożytnym, gdzie barwy godła przeniesione zostały na płachty materiału. Są flagi kładące na barwne kawałki materiały wizerunek godła a też takie, które tylko używają barw. Polska flaga państwowa, ukształtowana przez stulecia, złożona jest z dwóch pasów poziomych: białego i czerwonego, a zatem zgodnie z prawidłami heraldycznymi – odnosi się do barw godła państwowego - białego orła w czerwonym polu. Pas górny – biały – oznacza białego orła zaś pas dolny – czerwony – pole tarczy herbowej.
- Od ponad 100 lat nasza flaga narodowa jest w ustalonych barwach i kształcie. Także zmienne losy Polski i naszej historii wpływały na zmiany wizerunku flagi. Czy wiele ich było?
- Tak jak wspominałam flaga państwowa i rozumienie barw – białej i czerwonej jako polskiej – narodowej kształtowało się przez stulecia. W okresie średniowiecza ze znaków bojowych narodziły się chorągwie i na nich z czasem pojawił się ukoronowany biały orzeł na czerwonej płachcie, z symboliką odnoszącą się do ziemi krakowskiej, w następnie do Korony. Nie możemy zapominać, że po unii polsko-litewskiej, na chorągwiach Rzeczpospolitej umieszczano obok herbu z Orłem herb Pogoń (tzw. Pogoń Litewska: konny jeździec z uniesionym zbrojnym ramieniem) odnoszący się do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Te dwa herby były umieszczane na płachcie o jakiejś neutralnej brawie, już niekoniecznie mającej związek z barwami herbu. W XVII w. na chorągwiach różnych polskich oddziałów pojawiły się barwy białe i karmazynowe (czerwone), na których kładziono różne herby – oznaczające ziemie (województwa) lub herby rodowe hetmanów. Kształtowanie się polskich barw narodowych przerwały oczywiście zabory. W okresie wojen napoleońskich pojawił się nawet pomysł na barwy karmazynowo - błękitne. W początkach powstania listopadowego popularność zdobyła sobie biała kokarda, jednak już w lutym 1831 uchwałą sejmową postanowiono, że kokarda narodowa będzie miała kolory herbów Królestwa Polskiego i W. Księstwa Litewskiego, czyli biały z czerwonym. Takich barw miało używać też wojsko polskie. Motyw biało - czerwonej kokardy towarzyszył też powstaniu styczniowemu, a także w okresie I wojny światowej, jako symbol dążeń niepodległościowych. Nazwa flaga państwowa Rzeczpospolitej Polskiej pojawiała się w polskim ustawodawstwie okresu międzywojennego. W 1938 r. flaga państwowa została zdefiniowana jako „płachta o barwach państwowych”, takie określenie pojawiło się też w ustawodawstwie polskiego rządu na uchodźstwie. Natomiast poważne zmiany zaszły w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucja z 1952 i dekret z 1955), gdy orła w godle państwowym pozbawiono korony, zaś flagę definiowano jako prostokątny płacht tkaniny w barwach PRL. W latach 80 obok flagi z dwóch barwionych pasów używano też flagi dwubarwnej z godłem PRL umieszczonym po środku białego pasa.
- Barwy flagi wydają się oczywiste, ale nie zawsze to, co zawieszamy z okazji świąt narodowych jest odpowiednie. Czy tym samym jest np. flaga i bandera? I czy obie możemy zawiesić przed domem czy urzędem?
- Użycie polskiej flagi i bandery jest uregulowane urzędowo. Wraz z przemianami politycznymi po 1989 r. powrócono do nazwy Rzeczypospolita Polska, a w godle państwowym przywrócono koronę na głowie Orła Białego. Flagą państwową Rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej, umieszczony na maszcie. Flagą państwową jest też płachta dwubarwna, gdzie na białym pasie widnieje godło Rzeczpospolitej. Ustawa z 20 lutego 2004 ogłosiła dzień 2 maja Dniem Flagi Rzeczypospolitej zaś w 2018 ogłoszono ujednoliconą ustawę o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Flagę państwową umieszcza się na lub przed budynkami urzędowymi państwowymi lub samorządowymi, od budynku sejmu zaczynając. Flaga państwowa może być wieszana na innych budynkach – na przykład domach prywatnych – w święta państwowe lub podczas uroczystości o charakterze państwowych lub lokalnych. Flagę taka mogą również podnosić polskie statki żeglugi śródlądowej. Zaś flaga z godłem jest używana przez przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne przedstawicielstwa i misje za granicą. Mają do nich prawo cywilne lotniska i lądowiska; cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą; kapitanaty (bosmanaty) portów – na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi ich siedziby urzędowe. Flagę państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej podnoszą polskie statki morskie jako banderę.
- Dziękuję za rozmowę.