Projekt zatytułowany Dobry człowiek, uczciwy pracownik, mądry obywatel - wyzwania dla współczesnej edukacji moralnej uzyskał grant zespołowy w ramach Programu Wsparcia Humanistyki Gdańskiej, skierowanego do nauczycieli akademickich Uniwersytetu Gdańskiego.  W nagrodzonym grantem zespole, kierowanym przez dr hab. Nataszę Szuttę, prof. UG z Wydziału Nauk Społecznych znaleźli się także: prof. dr hab. Stanisław Judycki, prof. dr hab. Jerzy Zajadło, dr hab. Martyna Koszkało prof. UG, dr hab. Sylwia Mrozowska, prof. UG, dr hab. Artur Szutta prof. UG, dr Marek Pepliński, mgr Wojciech Skorupka, mgr Rafał Lewandowskim i Paweł Sikora. 

O planach, badaniach i realizacji nagrodzonego projektu z dr hab. Nataszą Szuttą prof. UG rozmawia Ewa Karolina Cichocka.  

- Na czym polega współczesna edukacja moralna i jak może być realizowana? 

- Modele edukacji moralnej są w dużej mierze uzależnione od typu teorii etycznej, którą przyjmują edukatorzy. Obecnie teorie etyczne można dzielić na etyki skoncentrowane na słuszności moralnej czynu, czyli takie, które poszukują odpowiedzi na pytanie co należy czynić, jakiego rodzaju działania są moralnie słuszne albo niesłuszne oraz etyki podmiotu, które odpowiadają na pytanie, kim powinien się stać, jakiego typu cechy charakteru powinienem rozwijać, by stawać się dobrym człowiekiem. Do etyk skoncentrowanych na czynie zaliczane są utylitaryzm i  deontologia, które bywają także nazywane etykami zasad, ponieważ ich zwolennicy koncentrują się na formułowaniu zasad moralnych i procedur decyzyjnych, które pomagająw konkretnych sytuacjach podejmować słuszne decyzje. Utylitaryzm jest znacznie prostszy, ponieważ przyjmuje jedną zasadę – „maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi”, natomiast deontologia przyjmuje wiele tzw. rygorów deontycznych, czyli zasad, według których należy postępować. 

Konkurencyjne podejście do obu tych teorii przyjmuje etyka cnót, zwana także etyką moralnego charakteru, która nie koncentruje się na formułowaniu zasad, lecz promowaniu moralnie wartościowych dyspozycji charakteru, takich jak uczciwość, sprawiedliwość, gotowość do pomocy, mądrość. Jej zwolennicy uważają, że jeśli ludziom uda się wypracować takie dyspozycje, to w naturalny dla siebie sposób będą działali moralnie dobrze – uczciwie, sprawiedliwie, życzliwie – po prostu mądrze. W naszym projekcie chcemy właśnie to podeście do etyki i edukacji moralnej rozwijać, czyli promować określone cechy moralnie dobrego charakteru, które warto doskonalić, by być dobrym człowiekiem, uczciwym pracownikiem i mądrym obywatelem.  

- Jakie założono badania do przeprowadzenia? 

- Nasz zespół tworzy 10 pracowników UG, głównie związanych z Instytutem Filozofii (5 pracowników badawczo-dydaktycznych, 2 studentów szkoły doktorskiej i 1 student studiów filozoficznych II stopnia) oraz po jednym pracowniku badawczo-dydaktycznym z Instytutu Politologii oraz Wydziału Prawa i Administracji UG. Zgodnie z naszymi zainteresowaniami badawczymi podzieliliśmy się na kilka podzespołów, które będą realizowały szczegółowe cele projektu. I podzespół będzie prowadził badania historyczne, dotyczące m.in  historii pojęcia cnoty, sposobu jej rozumienia i funkcji w wychowaniu moralnym; będzie też porównywał klasyczne ujęcie cnoty z jej obecnymi koncepcjami. II podzespół będzie prowadził badania na pograniczu etyki i psychologii moralności, stawiając pytanie o empiryczną adekwatność sprawności moralnego charakteru i możliwości ich doskonalenia. III podzespół podejmie badania nad cnotami siły woli (m.in. samokontrola, zdecydowanie, cierpliwość, pracowitość), które są niezbędne do efektywnego realizowania jakichkolwiek życiowych celów. IV podzespół podejmie badania nad cnotami intelektualnymi (m.in. dociekliwość, zdolność do skupienia, umiejętność krytycznego myślenia), które dodatkowo będąpowiązane z etyką badań naukowych i dyspozycjami charakteru moralnego wzorowego akademika (m.in. uczciwość, rzetelność, skromność epistemiczna). V podzespół poprowadzi badania nad cnotami religijnymi/teologicznymi (m.in. wiara, nadzieja, miłość) pod kątem ich przydatności w życiu społecznym; VI podzespół będzie zajmował się cnotami obywatelskimi (m.in. solidarność, gotowość do uczciwego poszukiwania dobra wspólnego, rozumnego uczestnictwa w deliberacjach i zbiorowych decyzjach w duchu partnerskiej współpracy, tolerancja), które warunkują dobre funkcjonowanie demokratycznych społeczeństw. VII podzespół będzie pracował nad cnotami jurydycznymi i implementacją cnót do etyki prawniczej (m.in. niezłomność, bezstronność, mądrość praktyczna). Wyniki badań uzyskanych przez poszczególne zespoły będą wspólnie analizowane i porównywane w celu wypracowania koncepcji moralnej edukacji w różnych obszarach naszego życia – zarówno indywidualnego, jak i społecznego: zawodowego (etyka badań naukowych, etyka prawnicza) oraz obywatelskiego. Stąd tytuł naszego projektu – dobry człowiek, uczciwy pracownik, mądry obywatel.

- Jak długo będzie trwała realizacja projektu?

- Projekt będzie trwał trzy lata. Planujemy wiele działań akademickich – konferencji ogólnopolskich i zagranicznych, seminariów, szkołę letnią oraz upowszechniających wyniki naszych badań poza akademią (m.in. popularyzacja w mediach, współpraca ze szkołami, jednostkami samorządowymi). Wyniki naszych badań będą publikowane w renomowanych czasopismach naukowych, planujemy też monografię podsumowującą badania. 

- Czy projekt jest kontynuacją prowadzonych badań czy też nową inicjatywą zespołu? 

- Pracownicy kierunku filozofia od lat tworzą grupę badawczą Virtue Studies, która prowadzi badania nad etyką cnót. Wielu najznamienitszych twórców tego podejścia do etyki  już gościło w naszym uniwersytecie i pozostaje z nim we współpracy (szczegóły na stronie: http://www.virtueethics.ug.edu.pl/)

Uzyskane dofinansowanie pozwoli nam kontynuować i zintensyfikować nasze badania, a także otworzyć się na współpracę z przedstawicielami innych dyscyplin naukowych. 

- Dziękuję za rozmowę.