O doświadczaniu granic i bycia na pograniczu można mówić z perspektywy wielu dyscyplin. Przy tym okazuje się, że nawet samo pojęcie granicy nie jest oczywiste, a linie wyznaczone na mapach niekoniecznie pokrywają się z postrzeganiem i doświadczeniami konkretnych osób czy społeczności. W dniach 28-29 czerwca 2024 r. w Gdańsku i we Wdzydzach miało miejsce wyjątkowe spotkanie badaczek i badaczy (z Polski, Niemiec i Japonii), którzy zagadnieniem granic zajmują się na co dzień. Wynikami swoich prac i refleksjami podzielili się podczas konferencji realizowanej w ramach projektów IDUB UG: „Pogranicza w dialogu - dialogi na pograniczach. Narracje - pamięć - tożsamość” oraz International Border Studies Center.
- To już kolejna konferencja o pograniczu - powiedziała dr hab. Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, prof. UG, organizatorka wydarzenia. - Za każdym razem mamy bardzo umiędzynarodowione środowisko. Podczas zeszłorocznego spotkania z prof. Goro Kimurą stwierdziliśmy, że warto by się spotkać i pochylić nad pograniczami, skoro każdy z nas patrzy na to zjawisko przez pryzmat swoich narodowych nauk. Uznaliśmy, że w międzynarodowym, interdyscyplinarnym gronie mamy szansę dojść do nowych wniosków.
Spotkanie, które rozpoczęło się w gmachu Neofilologii Uniwersytetu Gdańskiego, otworzyła Prorektorka ds. Współpracy Międzynarodowej dr hab. Anna Jurkowska-Zeidler, prof. UG. Na wstępie podkreśliła otwarty i europejski charakter Uniwersytetu Gdańskiego, który jest specjalistą w zakresie budowania relacji. - Jesteśmy czuli i wrażliwi na relacje z drugim człowiekiem - zauważyła Prorektorka. Przytoczyła również przykład statku badawczego UG r/v Oceanograf, który podczas trwania konferencji odbywał rejs badawczy i również przekraczał wiele granic, odwiedzając uniwersytety partnerskie i dopływając do wrót Arktyki, a jednym z celów jego ekspedycji było badanie granic Bałtyku - w tym granic zanieczyszczeń produkowanych przez państwa nadbałtyckie. Prof. UG Anna Jurkowska-Zeidler zauważyła przy tym, że problemy, które mogą się wydawać lokalne, mają w istocie globalny zasięg. Zwracając się do obecnych, stwierdziła: - Jesteście w doskonałym miejscu. Życzę przyjemnego czasu na naszym ukochanym uniwersytecie.
Prof. Goro Kimura - jeden ze współorganizatorów wydarzenia - powitał gości w trzech językach. Zwrócił uwagę na dwa aspekty granic, obecne na konferencji. Jeden z tych aspektów - interdyscyplinarny - łączy się z przekraczaniem granic własnej dyscypliny i zainteresowań badawczych (a konferencja jest do tego doskonałą okazją). Drugi aspekt jest „międzyjęzykowy” (interlingual) i wiąże się z trzema językami konferencji. Według prof. Kimury oba te aspekty skłaniają do wychodzenia poza strefę komfortu. - To jest wyzwanie, ale zarazem bardzo ekscytujące doświadczenie. Jako badacze granic (zainteresowani „border studies”) jesteśmy przekonani nie tylko o ważności naszych własnych obszarów badawczych, ale także mamy świadomość, jak ważne jest przekraczanie granic - powiedział prof. Kimura. Dodał, że interdyscyplinarne spotkanie to dobra okazja do nawiązywania i zacieśniania kontaktów, a także do zaspokajania ciekawości dotyczącej różnych podejść badawczych i języków. Na zakończenie prof. Kimura podziękował wszystkim osobom zaangażowanym w organizację konferencji.
Po wystąpieniu prof. Goro Kimury gości konferencji powitała Dziekan Wydziału Filologicznego dr hab. Urszula Patocka-Sigłowy, prof. UG. Zwróciła uwagę, że zagadnienia border studies obejmują kilka dyscyplin naukowych.
- Wszelkie Państwa opracowania, wszystkie Państwa dyskusje dotyczące pogranicza nabierają szczególnego znaczenia w ostatnich miesiącach, w ostatnich latach - dodała. - Skłaniają nas do jeszcze głębszej refleksji nad rolą właściwych, dobrych stosunków międzynarodowych i międzykulturowych. W tym kontekście - jak sądzę - bardzo budujące jest to, że o relacjach, o stosunkach międzynarodowych, międzykulturowych będą dyskutować przedstawiciele tak odmiennych kultur i tak odległych geograficznie krain.
Kierowniczka Pracowni Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza prof. UG Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk - organizatorka konferencji - podziękowała uczestnikom za przyjęcie zaproszenia do udziału i współorganizowania sympozjum. Wyraziła radość z faktu, że idea wspólnego spotkania, która powstała rok wcześniej, została wcielona w życie. Gdańsk nie bez przyczyny stał się miejscem konferencji: - Gdańsk, Kaszuby i Pomorze bowiem to esencja pograniczności: miejsce styku świata słowiańskiego i niemieckiego; kulturowego i narodowego polsko-niemieckiego; wschodu i zachodu. To przestrzeń kumulacji energii, generowanej obecnością granic i ludzi; międzykulturowej koegzystencji i współpracy; rywalizacji i konfrontacji z innością i obcością. To także punkt kluczowy relacji polsko-niemieckich w XX wieku. Pani profesor przytoczyła także słowa jednego z poetów, mówiące o cennej idei „złotego środka”, zawartej w dewizie miasta, które zawsze znajdowało się w „ożywionym punkcie globu”: Nec temere, nec timide. Zwróciła uwagę, że Gdańsk po 1945 r. nie wymazał swojego „niemieckiego dzieciństwa”- mimo że taka postawa nie była zgodna z linią ówczesnej władzy. W kolejnych pokoleniach to dziedzictwo podlegało oswojeniu, a ważnym medium w tym procesie była literatura. Gdańsk stał się także sceną konfliktu o pamięć - o to, jak opowiadać o przeszłości Polski i pograniczy w obliczu wzmożenia ruchu narodowego (czy też nacjonalistycznego) w Europie i na świecie.
Na koniec prof. UG Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk opowiedziała o intrerdyscyplinarnej, ponadwydziałowej i ponaduczelnianej działalności Pracowni Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza, która powstała w 2012 r. przy Wydziale Filologicznym, a obecnie zrzesza ludzi z całego świata. - Cieszymy się, że możemy poszerzyć horyzont naszego postrzegania o japońskie doświadczenia - powiedziała kierowniczka Pracowni.
Konferencja była zwieńczeniem projektu „Pogranicza w dialogu - dialogi na pograniczach. Narracje - pamięć - tożsamość”, realizowanego od 2021 r. w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości - Uczelnia Badawcza”. Podczas dwóch dni obrad uczestnicy wydarzenia dzielili się wynikami badań oraz refleksjami na temat granic i pograniczy z rozmaitych perspektyw, mieszczących się w szerokim pojęciu border studies: od filologii, przez antropologię kultury, kulturoznawstwo czy pedagogikę, aż po historię i nauki o polityce. Tematyka konferencji obejmowała doświadczenia granicy w Europie Środkowej i Wschodniej oraz Wschodniej Azji, krajobrazy kulturowe pograniczy, a także tendencje w obszarze muzealizacji pamięci pograniczy, jak również w literaturze dotyczącej obszarów kulturowego styku. Uzupełnieniem wystąpień i dyskusji był wyjazd studyjny do Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach.
Wśród gości konferencji znalazły się m. in. tak znamienite osobistości jak: prof. Goro Christoph Kimura (dziekan Wydziału Studiów Zagranicznych Uniwersytetu Sophia w Tokio, a także dyrektor zarządzający Japońskiego Towarzystwa Studiów Slawistycznych), prof. Miloš Řezník (profesor historii regionalnej Europy na Uniwersytecie w Chemnitz, Członek Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku, a w latach 2014-2024 dyrektor Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie), prof. Akihiro Iwashita (profesor w Centrum Badań Słowiańsko-Eurazjatyckich na Uniwersytecie Hokkaido) czy prof. Satoko Inoue (profesor w Katedrze Literatury Porównawczej na Uniwersytecie Kumamoto).
Konferencja została zorganizowana przez Pracownię Badań nad Narracjami Pogranicza (Instytut Filologii Germańskiej) we współpracy z Instytutem Studiów Europejskich w Sophia University, Tokio, International Border Studies Center UG, Centrum Studiów Slawistycznych i Euroazjatyckich w Hokkaido Uniwersytetu w Sapporo, Instytutem Kaszubskim oraz Muzeum - Kaszubskim Parkiem Etnograficznym im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach.
