W rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, 19 lutego, obchodzimy Dzień Nauki Polskiej, ustanowiony świętem państwowym w 2020 r. Z tej okazji zapytaliśmy naukowczynie i naukowców z Uniwersytetu Gdańskiego, czym jest dla nich nauka i dlaczego warto ją wspierać.

Dr hab. Danuta Gutowska-Owsiak, prof. UG (DGO Lab; Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii UG i GUMed)

Nauka to dla mnie pasja - ale patrząc ogólnie, jest to realna szansa na zrozumienie świata i proponowanie rozwiązań problemów, z którymi się we współczesnym świecie mierzymy.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Bez konkretnego wsparcia nauki nie mamy szansy na postęp - w kraju, globalnie i cywilizacyjnie. Polska musi dokonać tu konkretnych inwestycji - inaczej zostaniemy z tyłu intelektualnie, gospodarczo i politycznie, skazani na kupowanie drogich leków czy technologii od zewnętrznych potentatów. I to by była ogromna strata naszego narodowego potencjału.

Dr Wacław Kulczykowski (Wydział Historyczny)

Nauka to dla mnie sposób na poznawanie i lepsze rozumienie świata, który łączy rzetelne badania, krytyczne myślenie i nieustanną ciekawość. To proces odkrywania prawdy, który wymaga zarówno otwartości na nowe idee, jak i umiejętności dzielenia się odkryciami. Nie powinna pozostawać zamknięta w akademickich murach - musi być dostępna, zrozumiała i angażująca dla całego społeczeństwa. Niezwykle ważna jest jej odpowiedzialna popularyzacja, która buduje zaufanie do osób zajmujących się nauką, przeciwdziała wszechobecnej dezinformacji i zachęca do samodzielnego poszukiwania rzetelnej wiedzy.

Warto wspierać naukę, bo to ona pozwala nam rozwijać się, lepiej rozumieć przeszłość, podejmować świadome decyzje dziś i przygotowywać się na przyszłość. W świecie, gdzie fałszywe informacje rozchodzą się szybciej niż fakty, musimy dbać o to, by nauka była wiarygodnym punktem odniesienia. Inwestowanie w badania, edukację i popularyzację nauki to inwestowanie w lepszą i bezpieczniejszą przyszłość - opartą na wiedzy, a nie na mitach, strachach czy manipulacjach. Nauka to nie tylko zbiór suchych teorii, ale przede wszystkim narzędzie do rozwiązywania realnych problemów. Dlatego jej rozwój powinien być priorytetem nie tylko dla badaczek i badaczy, ale dla całego społeczeństwa.

Prof. dr hab. Grzegorz Węgrzyn (Wydział Biologii)

Nauka to dla mnie odkrywanie nieznanych do tej pory zjawisk, procesów, mechanizmów itd., czyli droga ku temu, aby coraz lepiej rozumieć, jak funkcjonuje świat, jakie są reguły natury. To także sposób myślenia, racjonalnego i logicznego rozwiązywania problemów, kształtowania wartości i podejścia do życia; wreszcie - co bardzo ważne - przekazywania swoich umiejętności, doświadczeń i wartości swoim uczniom, tak aby nie tylko nam dorównali, ale byli w przyszłości od nas lepsi, bo tylko wtedy możemy mówić o postępie. 

Naukę warto wspierać, gdyż jest jedynym sposobem i jedyną nadzieją nie tylko na faktyczne (oparte na obiektywnych i sprawdzalnych dowodach) zrozumienie otaczającego nas świata, ale także na rozwiązywanie wszelkich problemów, które się pojawiają, od indywidualnych do globalnych. Nauki nie wolno natomiast niszczyć! Nie wolno jej trywializować i sprowadzać do punktów i slotów, bo to ją zabija, powodując marginalizację głównych celów badań, jak również skłania do różnego rodzaju oszustw i manipulacji (aby naukowcy mogli wyrobić „normy", co nie ma żadnego sensu), a oszustwa w nauce są dewastujące, gdyż poznawanie obiektywnej prawdy musi opierać się na zaufaniu jednych naukowców do drugich. Nie wolno nauki blokować poprzez ograniczanie jej rozwoju w postaci stosowania różnych administracyjnych restrykcji, typu konieczność przeprowadzania procedur przetargowych czy planowania zakupów z góry na rok albo więcej - w nauce nie mają one żadnego sensu, bo skoro badania naukowe są z definicji odkrywaniem czegoś nieznanego, to przecież nieznanego nie można zaplanować. Takie blokowanie dewastuje naukę, powoduje ogromne marnotrawstwo zarówno funduszy na nią przeznaczanych, jak również (a nawet przede wszystkim) potencjału, pracowitości i entuzjazmu naukowców, które zanikają w obliczu niemożności skoncentrowania się na tym, co powierzono im robić, czyli odkrywania reguł rządzących światem, kosztem pogrążania się w biurokratycznych czeluściach. Wspierając naukę, dajemy wszystkim nadzieję na lepsze życie, na coraz większe możliwości skutecznego radzenia sobie w przypadku trudnych okoliczności (czy będą to choroby, czy też klęski żywiołowe albo cokolwiek innego), ale niszcząc naukę, skazujemy się na bezradność w obliczu każdego nowo pojawiającego się problemu.

Dr hab. Arkadiusz Modrzejewski, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych)

Nauka to dążenie do poznania prawdy, która odsłania się stopniowo w żmudnej pracy badawczej i intelektualnych spekulacjach. Droga do niej bywa na ogół kręta, pełna ślepych uliczek i pułapek, dlatego trzeba wytrwałości, pokory i gotowości do porzucenia utartych schematów myślowych. Prawda to wchodzenie na Mount Everest; rozwój nauki sprawia, że jesteśmy wyposażani w coraz lepszy ekwipunek, niemniej nie zwalnia nas to z odpowiedzialności i ostrożności. Zbyt pochopne sądy czy pójście na skróty prowadzić nas może do przepaści.

Dlaczego warto wspierać naukę? W dzisiejszych czasach, pełnych politycznych i międzynarodowych wyzwań, niepewności, chaosu, wyzwań związanych z pojawieniem się nowoczesnych technologii, nauka (szczególnie nauki społeczne i humanistyczne), pełni ważną misję społeczną. Poprzez odważne głoszenie prawdy Akademia staje się obrońcą wartości humanistycznych, upominając się także o prawa osób najbardziej narażonych na wykluczenie i prześladowania. Szeroko rozumiana humanistyka (w której mieszczą się przecież i nauki społeczne), jest i ma być swoistą terapią dla współczesnego człowieka i społeczeństwa: chronić jednostki i zbiorowości przed znieczulicą moralną, merkantylizmem, ksenofobią, populizmem, teoriami spiskowymi czy myśleniem imperialnym. Wspieranie nauk społecznych i humanistycznych po prostu się opłaca w perspektywie długofalowej. I nie chodzi o zwrot nakładów finansowych. Humanistyka chroni w jakimś stopniu społeczeństwo przed dehumanizacją, która towarzyszy technologizacji i merkantylizacji współczesnego świata. 

Prof. Marek Żukowski (Międzynarodowe Centrum Teorii Technologii Kwantowych; Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki)

Nauka to dla mnie sposób na poznanie świata, w którym się niespodziewanie pojawiłem kilkadziesiąt lat temu, a badania naukowe, które prowadzę, to rozrywka najwyższego stopnia, dająca wiele radości.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Cała nasza globalna cywilizacja jest oparta na nauce. Zaczęło się od poznania metod efektywnego łupania kamieni. Bez zrozumienia praw rządzących przyrodą niemożliwe byłyby zaawansowane wynalazki, z których teraz korzystamy. Życie byłoby krótkie i ograniczone do najbliższej okolicy. Zauważalnymi zjawiskami elektrycznymi byłyby tylko pioruny, których byśmy się strasznie bali.

Ale jesteśmy na etapie, gdy zauważamy, że technologie naszej cywilizacji, bezrefleksyjnie stosowane, zagrażają jej trwaniu. Tylko jeszcze głębsze poznanie świata i metody uważnego używania technologii mogą tu pomóc, a zatem nadzieja jest w dalszym rozwoju nauki. Polityka albo popsuje, albo pomoże, ale bez postępu naukowego nie damy rady.

Dlaczego należy wspierać naukę w Polsce? Skoncentruję się na badaniach podstawowych. Paradoksalnie uważam, że to nie jest najważniejsze, czy w Polsce powstaną nowe wynalazki, czy zostaną dokonane nowe odkrycia. Przecież energia elektryczna w każdym domu jest dzięki równaniom, którym ostateczną formę nadał Maxwell. Antybiotyki są efektem pasji naukowej Fleminga. Ważny jest sam proces badań naukowych, podczas których doktoranci i inni młodzi naukowcy, pod kierunkiem profesorów, tworzą unikalne urządzenia, których wcześniej nie było, nowe substancje, nowe metody kontrolowania zjawisk itd. W ten sposób tworzy się kadrę ludzi superwykształconych, zdolnych stawić czoła wielu wyzwaniom, rozwiązywać problemy, których rozwiązań nie znamy. Mogą przejść np. do przemysłu i tworzyć cuda. To właśnie daje społeczeństwu silny sektor naukowy.

Prof. dr hab. Krzysztof Liberek (Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii UG i GUMed)

Nauka to dla mnie w dużej mierze pasja, której realizacja pozwala mi choć w części lepiej zrozumieć, jak funkcjonują białka, będące podstawowymi elementami funkcjonalnymi każdej komórki.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Naukę warto wspierać, bo prowadzi ona do postępu oraz pełniejszego zrozumienia świata.

Dr hab. Mariusz Czepczyński, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych)

Nauka to nieustający proces poszukiwania i analizowania wiedzy o otaczającym nas świecie, tym widzialnym i tym, który konstruujemy w naszych głowach, oraz - co staje się obecnie szczególnie ważne - odnajdywaniu sensu w wiedzy, która przez to staje się mądrością. 

Wspieranie rozwoju nauki jest kluczowe dla postępu i rozwoju ludzkości, bo to nauka, napędzana wyobraźnią, nadzieją i skumulowaną, zweryfikowaną wiedzą obecnej i byłej społeczności badaczy, tworzy podstawy dobrostanu całej społeczności. 

Dr Alicja Mikołajczyk (Wydział Chemii)

Nauka to dla mnie niewyczerpane źródło wolności, siły i inspiracji - klucz do przekraczania tego, co pozornie niemożliwe, i zachęta, by nieustannie pytać: „dlaczego?”. To także wolność myślenia i narzędzie do kreowania przyszłości na własnych warunkach oraz przełamywania barier, dzięki któremu możemy budować lepszy świat dla nas i naszych najbliższych.

Jak powiedziała Maria Skłodowska-Curie: „Niczego w życiu nie należy się bać, należy to tylko zrozumieć.” Te słowa najlepiej obrazują istotę wspierania nauki: wspieranie nauki to wspieranie wiedzy, a wspieranie wiedzy to niwelowanie strachu. Nauka to inwestycja w naszą wolność, bezpieczeństwo i nieograniczone możliwości - dzięki badaniom i odkryciom śmielej przekraczamy granice, dążymy do rozwoju i tworzymy przyszłość na miarę potrzeb współczesnego społeczeństwa. Inwestując w naukę, wzmacniamy naszą niezależność: stajemy się odporniejsi na wyzwania, zagrożenia i kryzysy, a jednocześnie z odwagą sięgamy po to, co nieznane. Każdy przełom naukowy buduje lepsze warunki życia dla nas samych i kolejnych pokoleń - to najlepszy wyraz odpowiedzialności i prawdziwej siły.

Prof. dr hab. Stanisław Judycki (Wydział Nauk Społecznych)

Patrząc od strony czynnościowej (psychologicznej), nauka jest rezultatem dwóch procesów: (a) procesu doświadczania świata, przy czym chodzi tu zarówno o doświadczenie zewnętrzne (zmysłowe), jak i doświadczenie wewnętrzne (introspekcję), oraz (b) procesu myślenia (w tym myślenia teoretycznego). Myślenie teoretyczne to takie myślenie, którego celem jest poznanie prawdy ze względu na nią samą, natomiast celem myślenia praktycznego jest wytworzenie czegoś, używanie czegoś itp. Te dwa rodzaje myślenia nie są od siebie ściśle oddzielone, gdyż myślenie praktyczne często zawiera elementy teoretyczne, z drugiej zaś strony efekty myślenia teoretycznego mogą mieć skutki praktyczne. Nauka widziana jako efekt doświadczania świata i myślenia teoretycznego jest uporządkowanym systemem prawdziwych twierdzeń, dotyczących rożnych dziedzin przedmiotowych.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Wszystkie nauki (przyrodnicze, formalne, humanistyczne, a także filozofia i teologia) wypływają z naturalnego ludzkiego pragnienia wiedzy i choć część wiedzy naukowej posiada zastosowania praktyczne, to zasadniczym dążeniem nauki jest poznanie prawdy ze względu na nią samą. Wiedza naukowa przyczynia się do rozwoju ducha ludzkiego i w ten sposób niejako „wynosi” go ponad wszystko, co istnieje w przyrodzie.

Dr Magdalena Markiewicz (Wydział Ekonomiczny)

Nauka to dla mnie… Wielka i fascynująca podróż - przez świat i dla świata. Możliwość poznawania rzeczywistości, odkrywanie złożonych zależności, sięganie do najgłębszych przyczyn zjawisk. To sztuka odkrywania, projektowania i znajdowania rozwiązań, oparta na dotychczasowych odkryciach i wiedzy, ale otwarta na zmianę granic poznania. Nauka daje możliwość poznawania mechanizmów rządzących rzeczywistością, łącząc analityczne modele z głębszym zrozumieniem ludzkiej natury w świecie pełnym nieskończonych możliwości.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Wspieranie nauki to strategiczna inwestycja w przyszłość, stymulująca rozwój wiedzy, technologii, ale również innowacyjnych modeli gospodarczych. Dzięki nauce możemy przekraczać granice fizyczne i mentalne. Przekraczanie granic dotychczasowej wiedzy pozwala budować bardziej efektywne systemy gospodarcze,  poprawiać jakość życia oraz kształtować świat oparty na rzetelnej analizie i świadomych decyzjach, zamiast na przypadkowości.

Tylko czasem wynalazki czy odkrycia zawdzięczamy przypadkowi, a w większości pasji, determinacji i wytrwałości naukowców i odkrywców, wspieranych technologicznie, kapitałowo, infrastrukturalnie i merytorycznie, w takim zakresie, jaki jest niezbędny dla osiągnięcia celu badań.

Kraje o wysokich nakładach na badania i rozwój osiągają wyższy wzrost gospodarczy. Według danych OECD państwa inwestujące powyżej 2% PKB w R&D (np. Niemcy, USA, Chiny, Korea Południowa) rozwijają się szybciej niż te, które przeznaczają na ten cel mniej środków. Dzięki nauce możemy doskonalić procesy produkcyjne, optymalizować alokację zasobów oraz tworzyć rozwiązania pozwalające skuteczniej reagować na wyzwania ekonomiczne, społeczne i środowiskowe.

Prof. dr hab. Beata Możejko (Centrum Badań Memlingowskich; Wydział Historyczny)

Nauka jest dla mnie w szerszym wymiarze sposobem na zrozumienie świata, a przynajmniej sposobem na podjęcie próby takiego zrozumienia i uzyskania odpowiedzi na nurtujące mnie pytania. W wymiarze bardziej indywidulanym jest dla mnie szansą na realizację pasji do poznawania historii, humanistyki, możliwością stawiana pytań badawczych, obcowania ze średniowiecznymi źródłami (pisanymi, ikonograficznymi czy artefaktami), kreowania hipotez badawczych, których potem trzeba bronić i dyskutować o nich. Nauka jest czymś, co nigdy się nie nudzi.

Naukę warto wspierać, bo daje szansę na lepszy świat, kreując interesującą opowieść, objaśniając, pomagając ludzkości, cywilizując. Nauka, zajmowanie się nią, niezależnie od dziedziny czy dyscypliny, pomaga w dłuższej perspektywie wybrnąć z wielu trudnych zakrętów ludzkości, identyfikuje problemy i wskazuje rozwiązania. Warto wspierać naukę, bo to ważne dla przyszłości kolejnych pokoleń, dla tych, którzy być może polecą na Marsa - ale też dla tych, którzy zostaną tu, na naszej pięknej Ziemi.

Dr hab. Anita Lewandowska, prof. UG (Wydział Oceanografii i Geografii)

Nauka to dla mnie ważny element codziennego życia, poznawanie nowego, rozwijanie się przez całe życie. To również dzielenie się pasją oceanografii z kolejnymi pokoleniami studentów.

Dzięki nauce ludzie lepiej poznają świat, który ich otacza. To naukowcy pozwalają zrozumieć jak ten świat funkcjonuje, skąd przyszliśmy jako ludzkość i czy zmierzamy w dobrym kierunku. Nauka daje rozwiązania, nawet wtedy, gdy tracimy nadzieję, że się uda.

Dr hab. Sylwia Mrozowska, prof. UG (Centrum Zrównoważonego Rozwoju UG)

Nauka to najlepsze narzędzie do zrozumienia rzeczywistości, która nas otacza. Jest to szczególny rodzaj wiedzy, który posiada konkretną metodologię. Rządzą nią dowody empiryczne i logiczna analiza krytyczna. Dla mnie jako przedstawicielki nauk społecznych ważną cechą współczesnej nauki jest jej publiczny charakter. Oznacza to, że dostęp do niej ma każdy i każdy może podjąć się próby jej weryfikacji, może ją uogólnić oraz skrytykować. We współczesnych społeczeństwach nauka posiada potencjał wspierania procesów demokratycznych i rozwoju innowacji. Odgrywa więc ważną rolę społeczną. Nie oferuje mimo to uniwersalnej prawdy, ale nade wszystko wywołuje refleksję. I to cenię w nauce najbardziej.

Nauka nie może rozwijać się bez wsparcia. To wsparcie może być rozumiane na różne sposoby. Dla mnie ważne są dwa aspekty: społeczna akceptacja prowadzenia badań naukowych i polityczne decyzje o jej finansowaniu ze środków publicznych. Mamy mnóstwo dowodów na to, że wyniki badań naukowych bezpośrednio służą społeczeństwu, przynosząc rozwiązania wielu wyzwań codziennego życia. Postęp technologiczny (ale i społeczny czy gospodarczy) nie byłby możliwy bez odkryć naukowych i wynalazków. Jest też kluczowy dla przyszłości naszej planety i rozwiązywania globalnych problemów. Warto więc wspierać naukę i jej popularyzację - a także rozwijać refleksję nad jej wpływem na nasze codzienne życie.

Dr hab. Marcin Marciniak, prof. UG (Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki)

Nauka to dla mnie nieustające i usystematyzowane poszukiwanie prawdy. Tak jak Sokrates uważam, że poznanie prawdy jest źródłem dobra, ale też na odwrót, tylko postępując etycznie, mamy szansę na jej rzeczywiste poznanie. Nauka jest też zaspokajaniem naturalnej ludzkiej ciekawości oraz jedyną przyczyną postępu cywilizacyjnego. W wymiarze osobistym jest pasją, sposobem na życie, źródłem satysfakcji, gdy uda się odkryć choćby malutki fragment tego, co było dotychczas zakryte, ale też przyczyną wielu frustracji, gdy wysiłki okazują się bezowocne...

Rozwój nauki jest warunkiem koniecznym postępu cywilizacyjnego zarówno w wymiarze technologicznym, jak i duchowym. Przyczynia się do poprawy jakości życia w sferze materialnej, ale też, co według mnie jest nawet ważniejsze, daje ludziom szansę na zrozumienie rzeczywistych reguł, które rządzą otaczającą ich rzeczywistością. Ludzie świadomi tych reguł mają większe szanse podejmować świadome decyzje i dokonywać świadomych wyborów życiowych, bo rozumieją jakie skutki wywołają te decyzje. To z kolei przekłada się na wzrost poczucia wolności. Dotyczy to zarówno decyzji podejmowanych na poziomie zbiorowym, jak i indywidualnym. Dlatego dla długofalowego rozwoju społeczeństwa niezbędne jest nie tylko wspieranie rozwoju nauki, ale aktywne w niego inwestowanie. Dotyczy to wszystkich przejawów działalności naukowej: badań aplikacyjnych i podstawowych, w obszarze nauk ścisłych i przyrodniczych, ale też w nauki humanistyczne i społeczne. Wszystkie są jednakowo ważne.

Dr hab. Łucja Bieleninik, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych)

Nauka do dla mnie sposób odkrywania świata i poszukiwania odpowiedzi na pytania, które mnie fascynują. To proces rozwoju, który pozwala mi lepiej rozumieć otaczającą rzeczywistość oraz przyczynić się do poprawy opieki zdrowotnej i zdrowia psychicznego w zmieniającym się świecie, dłuższego i zdrowszego życia ludzi oraz lepszej jakości ich życia. 

Dlaczego warto wspierać naukę? Bo nauka oznacza rozwój społeczeństwa. Prowadzi do postępu technologicznego, który poprawia jakość życia, ułatwia codzienne funkcjonowanie i rozwiązuje globalne problemy, jak zmiany klimatyczne czy zaburzenia psychiczne. Inwestowanie w naukę może prowadzić do przełomowych odkryć, które zmieniają gospodarki i tworzą nowe miejsca pracy. Nauka to także pokonywanie wyzwań przyszłości, takich jak zdrowie psychiczne w erze technologii, różnorodności kulturowej i globalizacji, neuroróżnorodności. Tylko poprzez naukę możemy skutecznie im sprostać.

Dr hab. Agata Weydmann-Zwolicka, prof. UG (Wydział Oceanografii i Geografii)

Nauka to dla mnie sposób na życie - możliwość realizowania swoich pasji i poznawania świata, a zwłaszcza mórz i oceanów oraz rejonów polarnych.

Dlaczego warto wspierać naukę? Dzięki nauce jesteśmy w stanie lepiej poznać otaczający nas świat i zrozumieć mechanizmy, które nim rządzą. Badając wpływ działalności człowieka na morskie ekosystemy, możemy przyczynić się do ich ochrony i przewidywać ich przyszłość w dobie zachodzących wokół nas zmian.